EEN STATENBIJBEL, de zoektocht
DE AANLEIDING
Mijn tante had een 'groot oud boek' bij mijn moeder gebracht.
Het werd met touwtjes bij elkaar gehouden en zat in een oud linnen
vouwkoffertje.
Of ik daar eens naar wou kijken, want 'jij bent wel geinteresseerd
in onze geschiedenis'.
Tante had dit in huis maar geen idee wanneer en hoe dit bij haar
terecht was gekomen.
Het bleek een Statenbijbel
te zijn, gedrukt in 1710, in deplorabele staat en verder niet
opmerkelijk.
Het had ooit misschien mooi sluitwerk, nu niet, en had geen plaatjes
laat staan kleuren.
Wat wel opmerkelijk was dat er voorin wat was geschreven op een
onbedrukte pagina, en achterin ook.
Het waren aantekeningen van geboorten en dopen en overlijdens van
kinderen door of namens de ouders.
Dit ouderpaar werd duidelijk genoemd evenals datums, slechts eenmaal
wordt een plaats genoemd.
Dat moest op te zoeken zijn!
Als duidelijk wordt om welk gezin het hier gaat en waar ze woonden
moet toch ook te achterhalen zijn hoe deze bijbel bij mijn tante
terecht kwam
En zo begon deze genealogische zoektocht.
ZOEKTOCHT
BEGIN
Het begin van de zoektocht verliep voorspoedig.
Omdat de roots van onze familie in Groningen liggen was de eerste
actie het archief via allegroningers
te raadplegen en dat was meteen succesvol.
De eerste eigenaren van de bijbel waren Corneliske Willems en Jan
Everts, die trouwden in Heveskes in 1727.
Ze lieten de geboorten en dopen van hun eerste zes kinderen voor in
de bijbel optekenen (Evert, Willem, Trijntjen, Trijntjen, Rigte en
Tjaart)
Ook het na enkele dagen overlijden van de twee meisjes wordt daar
vermeld.
Dit alles rond Klooster Oosterwierum en de kerk van Heveskes.
Heveskes was een dorp bij Delfzijl dat moest wijken voor de
industrie. Ik begrijp dat het kerkje er nog staat, wel geheel
onttakeld.
Corneliske en Jan doopten daarna nog acht kinderen maar stopten
blijkbaar met het (laten) noteren in hun bijbel.
Jan Everts overlijdt en achterin de bijbel wordt later nog wel het
overlijden van Evert en Tjaart op respectievelijk 20-jarige en
15-jarige leeftijd opgetekend.
'In Den Heere geruist' blijkt een uitdrukking voor 'overleden' te
zijn, weer wat geleerd.
Nog later hertrouwde Corneliske met Jan Edzarts en zij kregen een
dochter, Abeltje.
VERDER
De kwartierstaat (alle voorouders) van mijn tante ken ik,
die is natuurlijk dezelfde als die van mijn moeder.
Daarin komt dit gezin niet voor en ook niet de omgeving van
Delfzijl.
Dus moest er verder gespit worden.
Wanneer we het nageslacht van dit gezin in kaart brengen komen we
hopelijk uit bij iemand in de omgeving van mijn tante.
Zo gezegd zo gedaan.
DWAALSPOOR
Alles leek heel snel duidelijk te worden.
In het huwelijkscontract (1766) van Corneliskes dochter Trijntje
noemt zij zichzelf maar ook broers Willem en Johannes en zus
Willemtje 'Veenhuisen'.
Die familienaam doet geen belletje rinkelen.
Maar in het huwelijkscontract (1781) van dochter Abeltje noemt zij
zichzelf maar ook halfbroers Rigt en Johannes 'Dijkhuizen'.
En laat dat nu de familienaam zijn van de eerste echtgenoot van
Tante.
Ik denk dus al te weten hoe de bijbel bij haar in huis gekomen is en
vraag alvast naar de namen van de ouders van deze ex-partner.
Echter, de naam Dijkhuizen komt (evenals Veenhuisen) eigenlijk nooit
meer voor in het nageslacht van Corneliske.
Maar dat blijkt pas na het uitpluizen van vele generaties.
VOLGEND SPOOR
Het in kaart brengen van het nageslacht van Corneliske
Willems brengt nogal wat werk met zich mee.
Zeker wanneer je een gezin tegenkomt met 20 kinderen waarvan er
eentje vijf maal trouwt.
En toch is het daar waar opnieuw een spoor wordt aangetroffen.
Een achterkleinkind van Willem Jans (die tweede zoon waarvan de doop
voor in de bijbel aangetekend is) is Kornelisje Oostland.
Kornelisje trouwt in Sappemeer met Filippus Appeldoorn en zij
krijgen een dochter Hillegien.
Hillegien Appeldoorn trouwt in 1884 in Groningen met Klaas Hoekzema
(zijn 5e huwelijk).
En laat Hoekzema nu de familienaam zijn van de tweede echtgenoot van
Tante.
Wijs geworden door het eerste dwaalspoor vraag ik voorzichtig naar
de ouders van haar Jan Hoekzema.
Teleurstelling, via de kinderen van Hillegien en Klaas kom ik uit
bij vele Hoekzema's, ook in Groningen, echter niet uit bij de ouders
van Jan.
RESULTAAT
Tante ging voor mij met hulp van familie op zoek naar meer
gegevens over de ouders van haar Jan.
Daarbij komt ook aan het licht dat Jan's vader inderdaad deze bijbel
had!
Met gegevens over de ouders van Jan kan ik natuurlijk terugzoeken.
Er moet toch wel een link zijn, in Groningen zijn niet zoveel
Hoekzema's (met een'z').
En die link blijkt er te zijn.
Jan's vader is Hendrik Hoekzema van 1912 (trouwde in 1938 met
Wobbechien Roffel).
Zijn vader, dus Jan's grootvader is Hendrik Hoekzema van 1862
(trouwde in 1911 met Grietje Kamp, zijn 2e huwelijk).
Jan's overgrootvader is Hindrik Hoekzema van 1818 (trouwde in 1858
met Fokje Postuma)
En dit is een oudere broer van Klaas Hoekzema van 1829, ons bekend
van het huwelijk met Hillechien Appeldoorn!
De ouders van Hindrik en Klaas zijn Hindrik Gerrits Hoekzema van
1784 (Doezum) en Altje Egberts Lubbers van 1791 (Dorkwerd) die
trouwden in 1807.
Zij kregen 20 kinderen waarvan 9 huwden, daaronder dus Klaas en
Hindrik.
De moeder van Hindrik Gerrits Hoekzema is Marijke Hendriks, vader
onbekend.
'CONCLUSIE'
MOGELIJKE GANG DOOR DE GENERATIES
Hoe vehuisde een Statenbijbel (gedrukt in 1710) van het
gezin van Corneliske Willems en Jan Everts in Heveskes bij Delfzijl
naar Hendrikus Jan Hoekzema?
Er zijn natuurlijk allerlei scenario's denkbaar.
Maar dit lijkt me de meest logische reis van deze bijbel gebaseerd
op wat genealogisch onderzoek.
HET BEGIN
Corneliske Willems (1708) en Jan Everts (1705) trouwen in
1727 in Oterdum, Heveskes en kopen of krijgen deze bijbel.
Van 1729 tot 1736 worden de geboortes van 4 zonen en geboortes en
overlijden van 2 dochters voorin in de bijbel opgetekend.
Ze krijgen na deze 6 nog 8 kinderen tot Jan Everts in 1748
overlijdt.
In 1749 en in 1751 worden de overlijdens van Corneliskes eerste en
zesde kind bijgeschreven achter in de bijbel.
In februari 1754 hertrouwt Corneliske met Jan Edzarts, in december
krijgen zij een dochter.
DE ZOON
Willem Jansz (1730), de 2e en dan oudste zoon van Jan Everts
trouwt in 1758 met Elisabeth Cornelis Everts en hij krijgt deze
statenbijbel.
Zij krijgen 4 kinderen van 1759 tot 1766 maar van hen vond ik
behalve de doop niets, waarschijnlijk jong overleden.
Hun 5e kind is Evert Willems (1767), daarna volgen nog 2 dochters
Corneliske (1770) en Annechien (1773).
DE KLEINZOON ZONDER KLEINKINDEREN
Zoon Evert (1767) trouwt in 1792 met Hinderkijn Klazens, van
hun enige dochter vind ik behalve de doop niets terug en Hinderkijn
overlijdt.
Evert hertrouwt in 1796 met Grietje Willems en zij krijgen 1 zoon
Willem Everts (1805) die ongehuwd overlijdt in 1872.
Op enig moment kan de bijbel door Willem Jansz zijn overgedragen aan
zijn zoon Evert Willems en zo bij de ongehuwde Willem Everts komen.
Dat Willem deze wegens geen kinderen teruggeeft of doorgeeft aan
zijn tante Corneliske is zeer wel mogelijk.
Of Willem Jansz gaf deze gelijk aan dochter Corneliske.
DE KLEINDOCHTER
Corneliske Willems (1770) trouwt in 1794 met Jan Jans
Oostland en krijgt 2 dochters.
In 1800 hertrouwt zij met Jan Jacobs Oostland en zij krijgen een
zoon Jacob Jans Oostland (1801) en een dochter.
Als Corneliskes vader Willem Jansz in 1800 nog leeft is hij 70.
De bijbel gaat logischerwijs naar Corneliskes enige zoon Jacob Jans
Oostland.
MEER GENERATIES
Jacob Jans Oostland (1801) trouwt in 1826 met Geesjen Geerts
Kuipers.
Jacob en Geesjes oudste kind, dochter Kornelisje Oostland (1827)
trouwt in 1849 met Filippus Jans Appeldoorn.
Kornelisje en Filippus oudste kind, dochter Hillechien Appeldoorn
(1850) trouwt in 1884 met Klaas Hoekzema (1829).
Zo denk ik dat de bijbel via vererving bij Hillechien en Klaas
terecht is gekomen en daarmee in de familie Hoekzema.
HOEKZEMA
Klaas (1829) komt uit een gezin met 20 kinderen, een oudere
broer is Hindrik Hoekzema (1818).
Hindrik (1818) trouwt in 1858 met Fokje Postuma en in 1862 werd zoon
Hendrik geboren.
Hendrik (1862) trouwt in 1911 met Grietje Kamp en in 1912 werd
Hendrik geboren.
Hendrik (1912) trouwt in 1938 met Wobbechien Roffel.
HENDRIK
Van Hendrik (1912) is ons nu bekend dat hij de Statenbijbel
in bezit heeft gekregen. We kunnen niet meer vragen hoe.
Heeft Hillechien de bijbel misschien gegeven aan haar zwager Hindrik
(1818) of aan haar neef Hendrik (1862).
Of direkt aan achterneef (en onderwijzer met theologische ambities)
Hendrik (van 1912)?
Hillechien Appeldoorn overleed pas in 1942, 92 jaar oud, dus nog na
het huwelijk van Hendrik en Wobbechien.
Ik kan niet verklaren waarom zij de bijbel niet aan 1 van haar eigen
kinderen gaf, zij had 2 buitenechtelijke kinderen en kreeg er 5 met
Klaas.
Nazaten van Klaas en Hillechien hebben een bloedverwantschap met
Willem Jansz, de zoon van Corneliske Willems en Jan Everts.
De nazaten van de broers en zussen van Klaas hebben dat niet maar
toch duikt deze bijbel op bij 1 van die andere nazaten!
HENDRIKUS JAN
Tot slot gaf dominee Hendrik Hoekzema (van 1912) deze door
aan zijn zoon Henderikus Jan (van 1944).
Jan trouwde met mijn tante in 1996 en overleed zonder haar iets te
vertellen over de herkomst van deze bijbel.
PRODUKTEN
Bij de zoektocht naar de herkomst en rondzwervingen van de
statenbijbel ontstond een genealogische database.
Het daarbij gebruikte programma is Aldfaer. De
gegevens heb ik later zoveel mogelijk gecompleteerd.
Uit die database zijn een aantal genealogische overzichten te halen,
4 voorbeelden zijn hier in te zien en te kopieren.
Om een beeld te krijgen kijk steeds eerst goed naar de grafische
versie.
Mannen zijn blauw, vrouwen roze. Klik op een pijltje voor
vervolgpagina en weer met een pijltje terug.
De tekst versie toont in principe hetzelfde maar minder leesbaar
door meer details (denk aan exacte datums, de beroepen,
verschillende schrijfwijzen van de naam (aka=also-known-as)
enzovoort).
Wil je de hele Aldfaer database? Mailen!
BETROUWBAARHEID EN VOLLEDIGHEID
De gegevens over de nazaten van Corneliske en de voorouders van Jan
Hoekzema die ik hieronder presenteer bevatten fouten en zijn niet
volledig.
Wat ik heb vastgelegd is gebaseerd op handgeschreven akten die
bewaard zijn gebleven en fotografisch zijn vastgelegd.
De belangrijkste gegevens van deze akten zijn door vrijwilligers
ingetikt zodat de akten nu eenvoudiger doorzoekbaar zijn.
Soms hebben ambtenaren zich destijds al verschreven of fouten
gemaakt, soms is het bij het overtikken (de transcriptie) mis
gegaan.
Ook zelf maak ik weer fouten bij het overnemen maar misschien ook
bij het interpreteren van de gegevens.
En wanneer ik er helemaal niet meer uit kwam heb ik soms gegoogled
of anderen deze families al eens hebben uitgezocht.
Gegevens die ik zo vond heb ik daar waar ik kon gecontroleerd maar
soms ongecontroleerd overgenomen als ze betrouwbaar leken.
Lang niet alle akten zijn bewaard gebleven, daardoor mist er soms
e.e.a., zeker waar het lang geleden is.
Maar ook: Akten van (mogelijk) nog levende personen zijn niet
openbaar, dus geen personen geboren na 1919, huweljken na 1944 en
overlijdensdatums na 1969.
Los daarvan kan ik ook personen hebben gemist omdat zij zijn
verhuisd, bijvoorbeeld naar het buitenland.
1 - PARENTEEL CORNELISKE WILLEMS
Allereerst ging ik op zoek naar alle nazaten van Corneliske
en Jan Everts en Jan Edzarts. Daarmee stopte ik toen duidelijk werd
dat ik bij zoon Willen Jans moest zijn en niet bij zijn halfzus
Abeltje. Dus haar nakomelingen zijn niet voor alle generaties door
mij uitgezocht en missen hier.
Hier het overzicht van de afstammelingen (parenteel) van Corneliske
met (om de eerste pagina overzichtelijk te houden) slechts enkele
generaties per pagina.
Eigenlijk is van de grafische weergave alleen die eerste pagina
interessant, kijk beter naar de parenteel van zoon Willem.
grafische weergave
tekstweergave
2 - PARENTEEL WILLEM JANS
De zoektocht heb ik later toegespitst op hun oudste zoon
Willem Jans.
Hier het overzicht van alle afstammelingen (parenteel) van Willem
Jans.
Deze gegevens zijn natuurlijk ook bij de afstammelingen van
Corneliske te vinden, maar door een apart overzicht beter te volgen.
grafische weergave
tekstweergave
3 - PARENTEEL MARIJKE HENDRIKS
Duidelijk werd dat 'Hoekzema' de link met het heden moest
zijn.
Maar de laatst bekende eigenaren van de bijbel komen niet voor in
het parenteel van Willem Jans.
Daarom hier een parenteel van ene Marijke Hendriks om een
totaalbeeld te krijgen van de Hoekzema's.
Deze Marijke kreeg een buitenechtelijk kind (Hindrik) en trouwde en
kreeg nog 7 kinderen.
Hindrik nam de naam Hoekzema (met 'z') aan, trouwde en kreeg 20
kinderen.
De andere 7 kinderen kozen met hun vader voor de naam Hoeksema (met
's')
Dit parenteel is onvolledig wat betreft Hoeksema, zo volledig
mogelijk wat betreft Hoekzema.
Maar weer zonder mogelijk nog levende personen.
grafische weergave
tekstweergave
4 - KWARTIERSTAAT HENDERIKUS JAN HOEKZEMA
En omdat ik toch bezig was een kwartierstaat (de voorouders)
van Hendrik Jan Hoekzema.
Opmerkelijke is wat genealogen 'kwartierherhaling' noemen, te zien
bij Alkien Alles via de vrouwelijke lijn.
Met meerdere generaties in Hoornschedijk bij Haren kom je bij het
zoeken naar een huwelijkskandidaat al gauw terecht bij een
achter(-achter) neef of nicht.
De mannelijke lijn van Hoekzema eindigt Hendrik Gerrits Hoekzema.
Zijn moeder is Marijke Hindriks maar zijn vader is onbekend.
Genealogen noemen dit 'kwartierverlies'.
grafische weergave
tekstweergave
NASCHRIFT
Mijn conclusie over hoe de bijbel bij dominee Hendrik
Hoekzema is terecht gekomen kan ik niet bewijzen.
De zoektocht is gedaan met een grote mate van tunnelvisie.
Misschien heeft hij hem wel van een dankbaar kerkelid gekregen of op
de kop getikt op een openbare verkoping.
Het kan allemaal waar zijn maar mijn verhaal is mooier.
De bijbel kan het me niet vertellen.
Of toch?
Ik heb de bijbel weer ingepakt in een plastic tas met daaromheen de
restanten van de eerder verwijderde touwtjes.
Dat weer in het opvouwkoffertje en dat koffertje wilde ik bij mijn
moeder boven op een kast leggen zodat tante hem weer kon ophalen.
De bijbel ging glijden in de koffer, de koffer werd topzwaar en viel
van de kast terug op m'n voorhoofd.
Een bult en een bloedige kras waren het resultaat.
Geen zware verwondingen, maar toch...
Bert Hovius
November 2020
bert@berth.nl
